Intervju med Raven Chacon Urfolkets motstandskraft
Raven Chacon legg vekt på at det finst delte kampar og forbindelsar mellom urfolk på tvers av kontinent, men óg at det ligg eit potensial i desse kampane. At urfolk kan byggje solidaritet på tvers av landegrenser gjennom eit fellesskap i kvarandre. Foto: Adolphe Pierre-Louis
16. mars opnar den fyrste soloutstillinga i Europa av kunstnar, komponist og musikar Raven Chacon på Nordnorsk Kunstmuseum/Davvi Norga Dáiddamusea, kuratert av direktør Katya García-Antón. A Worm’s Eye View from a Bird’s Beak lovar å fremje urfolkets eigne måtar å forstå og leve på gjennom ein serie av installasjonar, lydverk og solidariske nettverk.
Raven Chacon (f. 1977) var fødd i Fort Defiance i Navahonasjonen, eit delvis sjølvstyrt reservat i Nord-Amerika, og har gjennom sitt kunstnarskap brukt kunsten sin til å styrkje urfolkssamfunn, og heidre urfolket si unike måte å sjå jorda, samfunnet, kulturen og verda rundt seg på. Gjennom solidariske nettverk som går på tvers av frossen jord, tørt gras og salt vatn ynskjer han å vise at kampane og utfordringane er like på tvers av landegrensene, og gjennom å dele kunnskap og lytte til kvarandre kan ein styrkje forbindelsen i urfolkets motstandskraft.
– Kvifor byrja du å arbeide med lyd som ditt kunstnariske uttrykk?
– Utgangspunktet mitt var i støymusikken, men den opphavlege praksisen og utdanninga mi var innafor musikk-komposisjon. Då eg var ein ung musikar utforska eg stadig nye lydar, og skjønte at det fantes alternative format. Eg trudde fyrst at det å vere ein komponist betydde å skrive eit partitur, men så innsåg eg at alle desse ulike interessene eg hadde innafor musikken kunne framførast på andre måtar, enten gjennom lydinstallasjonar, skulptur, video, eller arbeid med dansarar eller performance-kunstnarar.
Chacon sin karriere har vore full av høgdepunkt. I 2022 var han den fyrste urfolks-musikaren til å vinne Pulitzer-prisen, og i 2023 vart han ein av 20 personar som var tildelt MacArthur Genius stipend på 800 000 dollar.
– Kva har Pulitzer-prisen betydd for deg?
– Det er ikkje mange urfolkskomponistar der ute i verda, eller i det minste ikkje mange som vert anerkjend. Eg håpar at denne prisen vil synleggjere urfolkskomposisjonar betre, og hjelpe oss som arbeidar innafor det her mediet, med klassisk musikk, kammermusikk, lyd, opera og så vidare. I framtida vil det kanskje vere hundrevis av oss der ute, og det kan til og med verte ein eigen sjanger. Og ein dag vil eg gjerne arbeide saman med eit fullt orkester.
Parallell verd
Utstillinga består både av bestillingsverk, men også gjensyn med sentrale verk i frå Chacon sin mangefasetterte karriere gjennom 25 år. Chacon er kjend for å ta utgangspunkt i særskilte plassar og lagar ofte stadsspesifikke verk. Han arbeidar tverrfagleg, og blandar ulike sjangrar og metodar ved bruk av film, performance, installasjonar, film, lyd og komposisjonar.
Nordnorsk Kunstmuseum seier at utstillinga i Tromsø/Romsa skal følge ein vertikal akse, som startar i første etasje og strekk seg heilt opp til loftet. Denne plasseringa av verka skal gjenspegle ei sentral førestilling i dei navahoske og samiske filosofiane, som vise til at det finnes parallelle verder over og under oss.
Raven Chacon viser gjennom sitt kunstnarskap eit alternativ til kolonialisme og ein alternativ til vestleg musikk-kanon. Stillbilete: Raven Chacon, «For Four (River Valley)», 2024, 4-kanals videoinstallasjon med lyd.
Samarbeid med samiske kunstnarar
Eit ekstra spanande element i utstillinga er samarbeidet Raven Chacon har med ulike samiske kunstnarar. Dei tre verka For Four (River Valley) (2024), Maneuvering the Apostles (2024) og ...the sky ladder (2024) vart laga i samarbeid og dialog med dei samiske filmskaparane Marja Bål Nango og Smávut Iηgir, i tillegg til joikarane Ingá-Máret Gaup-Juuso, Risten Anine Gaup, Ánde Somby og Niko Valkeapää. Desse verka er laga særskilt til utstillinga ved Nordnorsk Kunstmuseum.
– Kva har samarbeidet med dei samiske kunstnarane og det samiske folket i prosjektet betydd for deg?
– Eg har hatt samiske venar i omtrent eit tiår, og har besøkt Sápmi fleire gongar for å vere saman med dei. Vi delar mange av dei same erfaringane. Nokon av dei har også vore med for å støtte vår motstandskamp. Å ha ei utstilling her, verka som eit godt høve til å styrke desse relasjonane ytterlegare, og ikkje minst for å tilby noko tilbake. I samband med utstillinga har eg vore i Sápmi ved fire høve, og eg har i løpet av desse turane fått nye venar og utvikla samarbeid som har ført til verk knytt til den samiske erfaringa med kolonisme. Det har vore ein unik anledning til å lytte, lære og dele historier, støtte kvarandre og tenke på framtida.
Eit viktig element hos Chacon er trua på at landet og folket er eitt, noko udeleleg. Kunstverka hans er på den andre sida noko som delar seg, noko meir enn berre det som skjer innafor museumsveggane. Verka svevar ut av galleriet og er meint som ei klar oppfordring om å ta grep, om å dele kunnskap, vere ein del av eit fellesskap og lytte til kvarandre.
Raven Chacon, «Silent Choir (Standing Rock)», 2017. Gjengitt med løyve frå kunstnaren.
Djup lytting og miljøkamp
Gjennom Chacon sine verk vert me som publikum invitert til å praktisere djup lytting. I verket Silent Choir (Standing Rock) (2016/2022) vert den trykkande kjensla under protestane mot bygginga av rørleidningar i Nord-Dakota leia av Standing Rock Sioux-samfunnet formidla. Der vi i vestleg lyttetradisjon tenker på tystnad som stillheit, har Chacon ei annleis tilnærming.
– Stillheit er ikkje eit enkelt omgrep, særleg fordi det bygge på ein dikotomi mellom stagnasjon og handling, skapt lyd og tystnad. I Silent Choir handlar det om korleis opptaket av antatt stillheit kan kjennast, korleis lyttaren kan kjenne vekta av hundrevis av demonstrantar. Det er eit lydstykke som lar lyttaren kjenne på kroppen korleis det er å stå i mot. I staden for ein avspeling av ein konfrontasjon i sinne, høyrer lyttaren ein stille protest. Du høyrer nærværet av 600 demonstrantar som beskyttar vatnet, dei seier ingenting, og treng heller ikkje å seie noko, medan politiet og tryggleiksvaktene står rundt dei i skam.
– Me står jo også her i Noreg i pågåande miljø-, natur- og klimakriser. Ynskjet om gruvedrift i Engebøfjellet med påfølgjande deponering av gruvemassar i Førdefjorden, endringar i klima som gjer det stadig vanskelegare for reindrifta og ikkje minst vindkraftverka som ligg midt i vinterbeiteområdet til Fosen reinbeitedistrikt. Kva tankar gjer du deg rundt urfolk og miljø, og kor viktig er det for deg å dele miljøsaka gjennom kunsten din?
– I arbeida mine ser eg ofte nærare på korleis urfolk og land er udeleleg forbunde. Korleis ei styrking av samfunnet kan sikre framtida, og korleis lyd og musikk kan spele ei aktiv rolle. Omgrepet «miljø» passar ikkje så godt frå mitt perspektiv, sidan vi ikkje skil mellom oss sjølve og stadane vi er, enten om det er land, vatn, fauna, flora, det livlause eller spirituelle vesen. Eg kan kjenne att dei ulike sakene du nemner, og har diskutert fleire av dei samiske venane mine, fordi vårt samfunn også har ei liknande erfaring med kapitalistisk utvinning av naturressurser og grøn kolonialisme. Det er difor ikkje overraskande at du finn fleire av desse historiene i arbeidet mitt, og nokon av dei nye verka eg har laga saman med mine samiske kollegaer til utstillinga i Tromsø kan relaterte direkte til desse sakene.
– I orkesterkomposisjonen Voiceless Mass brukar du også «tomrommet av røyster». Er det ein sterkare metode å bruke stillheit i ei verd der vi vert bombardert av lyd?
– Voiceless Mass er særskilt knytt til historia rundt internatskular og kyrkjas medverking som institusjon i tvungen assimilering av urfolket i Nord-Amerika. Kyrkja spelte ei aktiv rolle i å utrydde språket deira og dei vart tvungne til å konvertere til kristendommen. Stykket skapar rom for dei historisk stilna røystene i kyrkjerommet. Eg er veldig stolt av det faktum at kvar gong verket vert framført, startar det ein samtale om land, om retten til eksistens og arven frå kolonialismen. Stykket må framførast i ei kyrkje, slik at publikum kjem tilbake til «åstaden». Publikum er då i det faktiske rommet som har utøvd vald mot urfolkets samfunn og må forsone seg med det, i staden for å gjere det til ei fjern historie i eit klasserom.
